George Orwell: Rok 1984

Wiadomość o czytaniu Orwella w USA jest pocieszająca. Wynika z niej, że trzeba powrócić do starych przestróg, jeśli nie chcemy, aby pokonały nas fabuły, które spełniają się dlatego, że ich nie doczytaliśmy. Ta sama wiadomość ma jednak w sobie coś niepokojącego. Brakuje w niej zapowiedzi nowego odczytania. A stare – czyli antytotalitarne – jest anachroniczne. Jeśli czytamy „1984”, aby wzmocnić w sobie nienawiść do Wielkiego Brata, wpadamy w jego objęcia. Jeśli czytamy powieść, aby utwierdzić się w przekonaniu, że kłamstwo jest tylko po stronie władzy, pogłębiamy degradację języka. Jeśli czytamy „1984”, sądząc, że ludzie powinni pamiętać co innego, niż nakazuje władza, marzymy w istocie o tym samym co ona.    

Być może jednak istnieje taki sposób czytania powieści Orwella, który okaże się nieco bardziej adekwatny. Wymaga on uświadomienia sobie, że podobieństwo zagrożeń nie musi oznaczać tożsamości metod, którymi z władzą należy walczyć.

Powieść Orwella mówi o totalitaryzmie jako stopniowym zagarnianiu całości świata ludzkiego poprzez zaszczepianie nieufności, dewastację pamięci zbiorowej i zawłaszczania języka. Dyktatura, choć opiera się na przemocy, działa przede wszystkim na ludzkie więzi. Wsącza w ludzką świadomość przekonanie, że jedna część społeczeństwa może ocaleć tylko wtedy, gdy pokona – upokorzy lub zniszczy – inną część. Wobec takiego Wielkiego Brata tworzymy opozycję nie wtedy, gdy nienawidzimy władzy i jej zwolenników, lecz wtedy, gdy wzmacniamy społeczne więzi. Największą siłą zdolną obalić każdy rząd nie jest strach, lecz inna od narzuconej przez państwo więź społeczna, oparta na zaufaniu. Pokona Wielkie Brata nie ten, kto go zohydzi w oczach społeczeństwa, lecz ten, kto odrodzi solidarność.

Przemysław Czapliński, USA: Dzieci Wielkiego Brata, w: „Książki. Magazyn do czytania” 3/2017

Autor: George Orwell
Tytuł: Rok 1984
Tytuł oryginału: Nineteen Eighty-Four
Tłumaczenie: Tomasz Mirkowicz
Wydawnictwo Muza S.A.
Warszawa 2013
Stron: 288