II.
powiedziano wszak i dowiedziono
że poezja musi się opierać
przede wszystkim zaś musi się wymykać
zrozumieniu i pochwyceniu
niczym moja matka deportowano ją
zatem po raz drugi w 1947 roku
aby już nigdy więcej nie stanowiła
zagrożenia ale o tym znajdziesz
wiadomość w pewnym przypisie
w moim najistotniejszym wierszu
Szczelina bólu [Aleksander Wat]96
Po drugie – wiersz jest zagadką, którą można rozwiązać jak zagadkę, nie jest rebusem, ćwiczeniem matematycznym; zabawą w ukrywanie sensu przed czytelnikiem.
Po trzecie – wiersz nie jest rozstrzygalnym z góry, wszystko znaczącym lub niż nie znaczącym przekazem; jego wieloznaczność lub nierozstrzygalność (aporia) jest doświadczeniem, a nie presupozycją.
I.
Żaden koniec świata to jeszcze nie koniec świata.
Zaraz stwarza się drugi. Mówi się stań się
i trudzi się dalej i tak od zrywu do zrywu.
Albo się nic nie mówi i świat jest wtedy
cały z niedomówienia i zerwanej łączności
ze światem. Tak jak teraz. Świat się skończył,
a pisze się dalej, ale to nic o nim nie mówi.
Mówi się trudno i milczy się o tym tak,
jak się rozmawia z Panem Bogiem.
I tylko nadmiar, jak dawniej, nadmiar świata
ten świat od środka rozsadza, lecz dalej nic
nie wie się o tym nadmiarze, co jest go w bród.
13
Zacznę od tego, dlaczego obcojęzyczny pisarz ma się w Danii dobrze. Oczywiście, powiecie, powód jest jasny: dlatego, że mamy demokrację i tolerancję. Nie, odpowiem, dlatego, że jest wam obcy. Że ma inne zdanie od większości Duńczyków w sprawie wojny w Iraku i Afganistanie, w sprawie traktowania obcokrajowców, w sprawie religii.
Rozwidniam. Widzę. Jestem
na dnie. I nie jest ładnie.
Jawnie i dennie jest mi.
Dnieje. Widzę dokładnie.
A nieboskłonem odwrócone dno.
Człowiek jest większy niż wojna (z dziennika książki)7
Piszę książkę o wojnie…
Piszę ją właśnie ja, która nie lubiłam czytać książek o wojnie, chociaż w czasach dzieciństwa i wczesnej młodości takie książki były ulubioną lekturą moich rówieśników.
8
Nie znaliśmy świata bez wojny, świat wojny był jedynym znanym nam światem, a ludzie wojny – jedynymi znanymi nam ludźmi. Nawet teraz nie znam innego świata i innych ludzi. A czy kiedykolwiek byli tacy?
44
Nikt z bogatych krajów nie chce wziąć na siebie odpowiedzialności za los ludzi z krajów biedniejszych. Chcą tylko tanich produktów spożywczych. Wdałem się w rozważania o czymś, o czym nie chcę myśleć. O wszystkie ludzkie niedole oskarża się niesprawiedliwość, a niesprawiedliwość tylko je pochłania i powiększa.
1. Anioł zwany Uśmiechem ReimsOkupowanie Wiednia stanowiło prawdziwą przyjemność. Było to miasto muzyki, malarstwa i teatrów, w którym znajdowało się również wiele przytułków dla dzieci osieroconych podczas wojny.
Ani razu nie widziałem, żeby jakąkolwiek książkę przeczytał od deski do deski. Kiedyś powiedział mi, że zakończenia zawsze napawają go bezgranicznym smutkiem.
Grzegorz Tomicki
Pocztówki legnickie
Wydawnictwo FA-art
Katowice 2015
ISBN druk: 978-83-60406-66-3
ISBN e-book: 978-83-60406-63-2
Książka „Eichmann w Jerozolimie” Hannah Arendt to dzieje procesu Adolfa Eichmanna, współodpowiedzialnego za Holokaust. Reportaż sądowy i esej o totalitaryzmie.